Αθωνιάς Σχολή

Μια από τις πιο φημισμένες σχολές ανώτερης παιδείας, που λειτούργησε στο Άγιον Όρος κατά το δεύτερο μισό του 18ου αι. Ονομάζεται επίσης και Φροντιστήριον και Ακαδημία. Την πρωτοβουλία της ίδρυσης είχε το 1748 ο ηγούμενος της μονής Βατοπεδίου Μελέτιος. Λίγο αργότερα ο οικουμενικός πατριάρχης Κύριλλος Ε’ εκδίδει το ιδρυτικό έγγραφο, με το οποίο συγχρόνως θέτει στη διάθεση της σχολής σημαντικούς πόρους και καλεί τους απανταχού ομογενείς να ενισχύσουν το έργο. Πρώτος σχολάρχης διορίζεται ο Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, η ακμή όμως και η πανελλήνια ακτινοβολία της σχολής συμπίπτει με τη σχολαρχία του Ευγένιου Βούλγαρι (1753-59), που διδάσκει φιλοσοφία, μεταφυσική, μαθηματικά, φυσική και κοσμογραφία, ενώ εισήγαγε τη διδασκαλία των λατινικών. Πρώτη φορά σε σχολή του υπόδουλου ελληνισμού εφαρμόστηκε ένα τόσο πλήρες πρόγραμμα. Για τη διδασκαλία ο Βούλγαρις μεταφράζει ή διασκευάζει ξένα χρηστικά και διαδεδομένα έργα και συντάσσει τα αντίστοιχα προς τους κλάδους που διδάσκει. Τα χρόνια εκείνα οι μαθητές φτάνουν τους 200, ενώ ένα κτίριο τριών ορόφων με 170 δωμάτια κοντά στη μονή του Βατοπεδίου στεγάζει τη σχολή. Οι αντιθέσεις όμως ανάμεσα στον Βούλγαρι και τον προστάτη της σχολής πατριάρχη Κύριλλο, που διαίρεσαν και τους μαθητές σε φατρίες, η ζηλοτυπία άλλων σχολών σε άλλα μέρη της Ελλάδας και η αντίδραση των συντηρητικών Αγιορειτών ανάγκασαν τον Βούλγαρι να εγκαταλείψει το Άγιον Όρος. Από τότε η σχολή άρχισε να παρακμάζει έως το 1761, οπότε μετά την παραίτηση και του διαδόχου του Βούλγαρι Νικολάου Ζέρζουλη έκλεισε. Το 1780 ξανάνοιξε ως σχολείο στοιχειώδους παιδείας και συνέχισε να φυτοζωεί έως περίπου το 1812. Επαναλειτούργησε από το 1930 έως το 1940 ως ιερατική σχολή, ξανάνοιξε το 1953 έως Αθωνιάς Εκκλησιαστική Σχολή, στην οποία φοιτούσαν μοναχοί και διέκοψε τη λειτουργία της το 1971.